Steeds meer huishoudens in Nederland hebben te maken met energiearmoede: een hoge energierekening bij een laag inkomen. Ook is 48% van de huishoudens niet in staat hun woning zelfstandig te verduurzamen. En dat terwijl veel mensen met een laag of gemiddeld inkomen in huizen wonen waar energiebesparende maatregelen hard nodig zijn. Hoe zorgen we ervoor dat mensen in energiearmoede ook meedoen aan de energietransitie? Dat was het centrale thema van de online talkshow Samen Energie Betaalbaar Maken.

Vanuit de LocHal in Tilburg presenteerde Martijn Groenleer, hoogleraar Regionaal Recht en Bestuur aan Tilburg University, de tweede editie van een reeks talkshows die worden georganiseerd door Avans Hogeschool en Tilburg University in samenwerking met de Bibliotheek Midden-Brabant.  Daarbij werd hij ondersteund door sidekicks Perica Savanović, lector Gebouwde Omgeving aan Avans Hogeschool, en Saskia Lavrijssen, hoogleraar Economic regulation and Market Governance of Network Industries aan Tilburg University.

Wim van de Donk, rector magnificus van Tilburg University, kreeg als eerste het woord. “Energie is fundamenteel voor hoe we ons dagelijks leven leiden. Het is belangrijk dat we niet alleen vanuit onze eigen kerndiscipline naar dit vraagstuk kijken, maar dat we dat in verbinding doen.” Om dit handen en voeten te geven stelt Tilburg University volgend jaar een nieuwe leerstoel in die zich richt op interdisciplinair onderzoek.

Daarna was het de beurt aan verschillende experts uit wetenschap en praktijk. Na een korte pitch schoven zij aan tafel aan om verder te praten met Perica Savanović en Saskia Lavrijssen.

Blok 1: Wat is energiearmoede?
In het eerste blok wilde Martijn Groenleer de term energiearmoede ophelderen. Daartoe was Susanne Agterbosch, plaatsvervangend directeur van Het PON & Telos uitgenodigd.

Susanne Agterbosch stelde in haar pitch dat er een sterke correlatie is tussen armoede en energiearmoede. Volgens haar zijn er 3 manieren om energiearmoede aan te pakken: de energierekening dempen, energiezuinig gedrag stimuleren en de woning verduurzamen.

In het tafelgesprek gaf Susanne aan dat het dempen van de energierekening geen structurele oplossing biedt voor de energieproblematiek. “Je kunt mensen er wel mee uit de problemen houden.”

Saskia Lavrijssen merkte op dat als we streven naar een rechtvaardige energietransitie, we sommige groepen misschien meer moeten compenseren.

Agterbosch reageerde: “In het ideale geval differentieer je op elk front. Op de energierekening, maar ook op de verbetering van de woning. Iemand die in een label A woning woont, heeft nu eenmaal iets anders nodig dan iemand in een label F woning. Er worden stappen gemaakt om een passend aanbod te kunnen doen. Tegenwoordig bestaat er bijvoorbeeld ook een energiebespaarhypotheek voor lage inkomensgroepen.”

Het eerste blok van de talkshow bekijk je vanaf hier.

Blok 2: Oplossingen voor energiearmoede
Voor het tweede blok schoof ook Pierre Hobbelen, directeur van woningcorporatie Thuisvester, aan. Hij vertelde dat woningbouwcorporaties hebben afgesproken hun woningen naar energielabel B te brengen. Thuisvester is daarom grootschalig aan het verduurzamen. Helaas blijft het aanpalend beleid uit. Om zelf iets te kunnen betekenen in het vraagstuk van energiearmoede richtte Thuisvester een team op met deskundigen uit verschillende disciplines. “Dat team komt aan de deur en kan direct handelen. We kunnen bijvoorbeeld helpen bij het verlichten van de maandelijkse lasten of bij aanpassingen op het gebied van duurzaamheid. Overigens kunnen mensen daar pas over nadenken als hun hoofd vrij is. Als ze financiële problemen hebben, kunnen ze niet verder kijken. Als we met zijn allen die transitie in willen, dan is maatwerk als dit essentieel. Die transitie moet voor iedereen betaalbaar zijn.”

Volgens Hobbelen is er sprake van knellende regelgeving. Hobbelen: “Als ik betalingsproblemen wil verlichten, moet ik al buiten de regels kleuren. De mensen van het team energiearmoede zouden meer mandaat moeten krijgen.”

Het tweede blok van de talkshow bekijk je vanaf hier.

Blok 3: Wat is de rol van gedrag bij de transitie?
In het derde blok wilde Martijn Groenleer verder onderzoeken wat de rol is van gedrag bij de energietransitie. Loes Kreemers is vanuit Hogeschool Amsterdam projectleider en onderzoeker Psychologie. Ze werd benaderd door buurtinitiatief Samen vooruit in de Indische buurt en de gemeente Amsterdam. De gemeente wilde weten hoe ze mensen, die te maken hebben met energiearmoede, kunnen betrekken bij de energietransities. Kreemers: “In ons onderzoek vielen 2 dingen op: Mensen in armoede hebben geen mentale ruimte om uit te zoeken hoe ze kunnen verduurzamen. Zij zijn bezig met brood op de plank en nieuwe jassen voor de winter. Het tweede punt is vertrouwen. Mensen nemen pas wat van je aan als ze je kennen en weten wat je motieven zijn.”

Frans Bedaux, de tweede spreker in dit blok, beaamde dat. Als klimaatburgemeester van Tilburg en medeoprichter van de Stichting Klimaatklussers komt hij veel over de vloer bij mensen die in energiearmoede leven. “Zo was ik bij Yolanda, die haar woning te duur heeft gekocht. Het is een slecht huis met enkelsteense muren. Toen de energieleverancier failliet ging, stegen haar energiekosten van 140 naar 200 euro. Ik maak dit soort situaties dagelijks mee.”

Volgens Bedaux zijn velen geholpen met gratis energieadvies en een ruimere subsidie op isolatie. Daarnaast pleitte hij voor een voucher van 2000 euro. “Zo maak je mensen   medeverantwoordelijk voor verduurzaming.”

Aan tafel veronderstelde Saskia Lavrijssen dat de meesten vaak meer kunnen doen op het gebied van verduurzaming dan zij zelf weten. “Fijn dat er mensen zijn zoals Frans die daarbij kunnen adviseren.”

Loes Kreemers onderstreepte dat er behoefte is aan ontzorging en ondersteuning. “De transitie vraagt om maatwerk en persoonlijk contact. Dat wordt nog onvoldoende toegepast.”

Bedaux gaf aan dat hij weliswaar veel advies geeft op het gebied van duurzaamheid, maar dat daar betrekkelijk weinig mee wordt gedaan. “Mensen zitten maar te wachten, op middelen bijvoorbeeld. De overheid biedt daar te weinig duidelijkheid in.”

Het derde blok van de talkshow bekijk je vanaf hier.

Blok 4: Hoe kunnen we mensen in energiearmoede betrekken bij de transitie?
Het laatste blok zoomde in op hoe we mensen in energiearmoede daadwerkelijk kunnen betrekken bij de transitie. Volgens Henk Spies, lector Moeilijk Bereikbare Groepen en Veiligheidsbeleid bij Avans Hogeschool, zijn er 4 soorten mensen zijn die niet meewerken aan de voorgestelde transitie. De eerste heeft er geen geld voor, de tweede weet niet wat hij kan doen en de derde heeft andere problemen aan zijn hoofd. De vierde groep ziet andere oplossingen voor hetzelfde probleem. Spies: “Motivatie wordt vaak gezien als een gaspedaal en een rem, maar het is ook een stuur. Sommigen mensen gaan naar links omdat ze het op een andere manier willen aanpakken. Dat wil niet zeggen dat ze ongemotiveerd zijn. Denk aan mensen die een corporatie willen opzetten voor een windmolenpark. Het is belangrijk dat je iedereen op de juiste manier aanspreekt. Iemand die wel gemotiveerd is, maar geen geld heeft, moet je bijvoorbeeld ook niet bijpraten over de technische mogelijkheden.”

Perica Savanović was het ermee eens dat maatwerk belangrijk is in de energietransitie. Ook gaf hij aan dat het zaak is om op korte termijn oplossingen te zoeken voor deelproblemen en urgente problemen. “Maar het is een collectief, generiek, gemeenschappelijk probleem. Je moet voorkomen dat je verzandt in deelvragen die je op korte termijn moet oplossen. Gebruik de complexiteit om gezamenlijk te versnellen op die collectieve problematiek. Dus zoek wél naar deeloplossingen en maatwerk maar verlies daarbij níet het grote probleem uit het oog.”

Het vierde blok van de talkshow bekijk je vanaf hier.

Tot besluit wilde Martijn Groenleer weten wie de kar nu eigenlijk moet trekken. Volgens Saskia Lavrijssen is het aan de landelijke overheid om gemeenschappelijke uitgangspunten en kaders te formuleren waarbinnen het maatwerk moet plaatsvinden. Lavrijssen: “Energiearmoede is niet eens geformuleerd in het beleid. Het is complexe problematiek. Je zou toch niet verwachten dat iemand met een eigen huis in armoede verkeert. Verder is het belangrijk dat woningbouwcorporaties de ruimte krijgen om maatwerk te leveren, binnen bepaalde randvoorwaarden en verantwoordingsmechanismen.”

Samenvattend stelde Martijn Groenleer dat oplossingen voor energiearmoede moeten worden gezocht in differentiëren, extra geld voor degenen die het nodig hebben, de inzet van coaches en extra hulp in de wijk. En: “Je kunt het ook heel concreet maken door gewoon aan de slag te gaan, dat heeft Frans wel laten zien. Als iedereen een klein beetje doet, kunnen we met zijn allen grote slagen maken.”

De volledige talkshow kijk je terug via deze link.
Een foto-impressie van de talkshow vind je hier.

Verdieping

Enkele interessante links voor wie zich verder wil verdiepen in het thema of zelf aan de slag wil:

• Meer informatie over de energietransitie vanuit Het PON & Telos.
• De Klimaatklussers - voor Tilburgers die zelf aan de slag willen met het verduurzamen van hun huis.
• De Energiebox- voor mensen die hun huis energiezuiniger willen maken, op suggestie van een van de deelnemers in de chat.
• Meer informatie over de verduurzaming in de Indische Buurt in Amsterdam.

Volgende editie
Dit najaar organiseren Avans Hogeschool en Tilburg University in samenwerking met de Bibliotheek Midden-Brabant een volgende editie van de talkshowreeks. Wil je op de hoogte blijven? Laat dan hier je gegevens achter.